Płk R. Michałowski, Bitwa pod Warszawą (1)

Płk dypl. R. Michałowski

Bitwa pod Warszawą - Głos faktów i dokumentów historycznych
(w "Tadeusz Jordan Rozwadowski Generał broni", Katowice 1993)


Bitwa pod Warszawą w 1920 roku należy w historii wojen do całkowicie wyjątkowych operacji. Zakończyła ona zwycięsko kampanię, którą rozpoczął ówczesny naczelny wódz Józef Piłsudski, tzw. wyprawą kijowską", w dniu 25 kwietnia 1920, oparłszy na całkowicie błędnych podstawach.

Fatalna wyprawa

Wyprawa kijowska opierała się na zupełnie fałszywej ocenie przeciwnika i zupełnym lekceważeniu zasad operacyjnych obowiązujących na teatrze polsko-rosyjskich zmagań, na którym front północny, a nie południowy, stanowił zawsze o rozstrzygnięciu kampanii.
To odwrócenie znaczenia obu wymienionych frontów i w konsekwencji skoncentrowanie głównych sił polskich na froncie ukraińskim a pozostawienie na froncie północnym zbyt słabych sił, które by mogły przez czas określony przeciwstawiać się skutecznie natarciom Armii Czerwonej (siedzącej swoimi głównymi siłami na rozstrzygającym wojnę kierunku Smoleńsk-Warszawa ), spowodowały niepowodzenie kampanii oraz trzymiesięczny odwrót armii polskiej.

Ofensywa polska na Kijów styczeń 1919- maj 1920 (Wikipedia)
"Mogę bić!..."

Czerwone wojska osłonowe na froncie ukraińskim celowo cofały się przed frontowym atakiem Piłsudskiego tak, że główne siły polskie bez większego wysiłku zajęły Kijów w dniu 8 maja 1920 roku.
Piłsudski, wciągany w matnię i próżnię strategiczną, nie orientował się, że wiąże swe główne siły w rejonie i zbyt odległym i ekscentrycznym. Nie zdawał sobie sprawy z tego, że przy braku odpowiedniej komunikacji i możliwości szybkich transportów, nie będzie w stanie na czas interweniować na odcinku głównym w wypadku, gdyby Armia Czerwona pod dowództwem Tuchaczewskiego zagroziła temu frontowi. Nie liczył się on także z tym oczywistym faktem, że w razie uderzenia głównych sił czerwonych na północy i zagrożenia bezpośrednio Warszawie, Tuchaczewski wcześniej osiągnie stolicę, aniżeli Piłsudski zdąży ze swoją interwencją i przerzuceniem sił z południa ku północy. Piłsudski nie tylko nie żywił żadnych obaw i wątpliwości operacyjnych, maszerując "zwycięsko" ku Kijowowi, a przeciwnie - z pychą wojskowego dyletanta i kresowego panka oświadczył do zebranych w Żytomierzu dziennikarzy zagranicznych, że może bić bolszewików: "gdzie chce, jak chce i kiedy chce" (wywiad m.in. w londyńskim Daily Mail).

Odwrót

Tymczasem, po związaniu głównych sił polskich w rejonie Kijowa, Armia Czerwona podejmuje generalną kontrofensywę na całym froncie. Przerzuty zaś dobrze zorganizowanej armii konnej Budionnego na tyły powodują panikę oraz odwrót frontu południowego pod dowództwem gen. Rydza-Śmigłego. podczas gdy naczelny wódz Józef Piłsudski chyłkiem opuszcza Kijów i wraca do Warszawy.
Równocześnie, pod uderzeniem przeważających sił Tuchaczewskiego na północy, również gen. Szeptycki, dowódca frontu północno-wschodniego, zmuszony jest do odwrotu, mając ruchliwy korpus konny Gay Hana na swoim północnym skrzydle.
Z konieczności i gen. Sikorski, dowódca Grupy Poleskiej, która stanowiła wiązadło strategiczne obu frontów, zmuszony jest do wydania rozkazu odwrotowego.

Bolszewicy prą ku zachodowi

W ten sposób operacyjnie nieopatrzna wyprawa kijowska zamiast się zamknąć, jak Piłsudski sądził, w ramach Ukrainy, umożliwiła Moskwie podjęcie od dawna przez nią planowanej ofensywy czerwonej ku zachodowi.
Czerwony Kreml doskonale orientował się w zamiarach Piłsudskiego i wiedział o zawartym przez niego tajnym układzie z uchodźcami ukraińskimi i gruzińskimi. Moskwa grała z Piłsudskim na zyskanie na czasie, w celu ostatecznego zlikwidowania w międzyczasie wojsk białych Kołczaka i Denikina.
Uchwyciwszy w swoje ręce polskich wywiadowców, działających z ramienia Piłsudskiego na terenie Rosji - Moskwa umiejętnie kierował ich informacjami, które miały za cel wprowadzenie Piłsudskiego w błąd. Stąd naczelny wódz polski miał całkowicie fałszywy obraz sytuacji wewnętrznej rosyjskiej, a co więcej, uwierzył, ze główne siły Armii Czerwonej koncentrują się na Ukrainie.
Wbrew wszelkiej logice operacyjnej i wbrew ostrzeżeniom wybitnych generałów, a w szczególności generała Szeptyckiego, Piłsudski przyjmuje absurdalne doniesienia swych wywiadowców jako prawdziwe i nakazuje również koncentrację głównych sił w kierunku na Kijów.

Przewaga operacyjna i polityczna

W ten sposób, dzięki zręcznej grze Moskwy, obie planowane ofensywy, polska i rosyjska, zbiegają się w czasie i krzyżują, z tą jednak zasadniczą różnicą, że ugrupowane polskich sił jest całkowicie błędne i operacyjnie zgubne, i że Piłsudski z miejsca traci swobodę działania operacyjnego, a inicjatywa operacyjna przechodzi w ręce Moskwy.
Pomijając fakt przewagi liczebnej (a to 4 milionów Armii Czerwonej wobec 600.000 armii polskiej) planowana inwazja Zachodu została znakomicie wobec świata zachodniego zakamuflowana, gdyż nie Rosja "demokratyczna", lecz Polska "imperialistyczna", miała się okazać agresorem.
W ten sposób nie na czasie podjęta wyprawa kijowska spowodowała nie tylko klęskę wojskową, ale także i polityczną, ponieważ Polska została na terenie międzynarodowym całkowicie izolowana i tylko Francja pozostała Polsce wierna w jej ciężkim i groźnym położeniu.

Rezygnacja Piłsudskiego

Omal, że równocześnie z dniem wkroczenia Piłsudskiego do Kijowa rozpoczyna się bezustanny odwrót armii polskiej na całym froncie. Nieustanne i przeważające ataki Armii Czerwonej, mimo bohaterskich wysiłków żołnierza polskiego, groziły Armii Polskiej całkowitą likwidacją, otwarciem nie tylko drogi do Warszawy, ale i dalszego pochodu ku nie spodziewającemu się niczego Zachodowi.
Piłsudski oraz naczelne dowództwo polskie straciło wiarę w możność naprawienia sytuacji wojennej. Naczelny wódz polski okazał się niezdolnym do powzięcia jakiejkolwiek skutecznej decyzji operacyjnej w celu zorganizowania oporu wojsk polskich i przywrócenia równowagi operacyjnej na froncie. Miarą tej bezradności i przyznaniem się do poniesionej klęski był fakt, że Piłsudski złożył na ręce nowego premiera Rządu Obrony Narodowej, Wincentego Witosa, rezygnację ze stanowiska naczelnego wodza.

Witos i gen. Rozwadowski na widowni

I dlatego to - bitwa pod Warszawą, a względnie nieco wcześniejsza bitwa nad Bugiem, mają tak doniosłe znaczenie zarówno dla Polski samej, jak i dla świata zachodniego. Są one wojskowo związane omalże wyłącznie z nazwiskiem genialnego organizatora zwycięstwa operacji warszawskich. generała Tadeusza Rozwadowskiego, a politycznie z nazwiskiem Wincentego Witosa, wielkiego chłopa polskiego.
Generał Rozwadowski, który przejął na siebie tragiczny spadek po Piłsudskim, chciał i umiał wykuć z oczywistej klęski wojskowej zwycięstwo polskiej idei operacyjnej, z nadludzkim wysiłkiem przywrócił równowagę strategiczną frontu na drodze planowego skoncentrowania jeszcze na czas głównych sił polskich na froncie północnym.
Wincenty Witos przy jedności działania wszystkich stronnictw i ich ówczesnych przywódców, w rzędzie których w szczególności zasługuje na podkreślenie rola polskiego socjalisty i wicepremiera, Ignacego Daszyńskiego, - chciał i umiał zorganizować wszystkie elementy niezbędne do zorganizowania oporu i ostatecznego zwycięstwa na polu bitwy.
Taka jest ogólna charakterystyka kampanii polsko-rosyjskiej, której obrazem był zwycięski pochód nacierającej Armii Czerwonej i wymuszony odwrót Armii Polskiej aż do linii Bugu.
Bitwa wydana przez generała Rozwadowskiego nad Bugiem stała się punktem zwrotnym w kampanii polsko-rosyjskiej i umożliwiła przegrupowanie do rozstrzygającej bitwy pod Warszawą.

Widmo Linii Curzona

Ażeby lepiej zrozumieć wypadki polityczne i wojskowe, które towarzyszyły wysiłkom Rządu Obrony Narodowej i pracom generała Rozwadowskiego, oraz trudności i atmosferę, w których się rodziły koncepcje obu bitew w czasie odwrotu i zamieszania na polu bitwy oraz zaskoczenia i przerażenia społeczeństwa polskiego, trzeba przypomnieć sobie, że Piłsudski rząd Władysława Grabskiego, który w krytycznym momencie został zastąpiony przez Rząd Obrony narodowej na czele z Witosem, nie widząc możliwości odwrócenia karty wojennej, zwrócił się do państw zachodnich z prośbą o interwencję w celu zawieszenia broni i rozpoczęcia pertraktacji pokojowych z Rosją
I wtedy to premier angielski Lloyd George, na słynnej konferencji w Spa, nawraca do koncepcji tzw. Linii Curzona, jako linii rozejmowej, która to linia w praktyce miała się stać nową granica polsko-rosyjską.

Linia Curzona - Biały obszar - Polska zaproponowana przez Lloyda George'a w Spa w razie zawarcia pokoju z Rosją Bolszewicką po wyprawie kijowskiej Józefa Piłsudskiego (Wikipedia)

Jak beznadziejna musiała się wówczas przedstawiać sytuacja wojskowa i polityczna, dowodzi fakt, ze Piłsudski był skłonny do przyjęcia tej granicy. Na szczęście Moskwa, mając inne zamiary aniżeli zatrzymanie się na linii Bugu, w ciągnących się rozmowach z przedstawicielami Zachodu ostatecznie odrzuciła interwencję Aliantów i oświadczyła gotowość wszczęcia pertraktacji rozejmowych, ale tylko i wyłącznie, bezpośrednio z Polską.
Stanowisko Moskwy, planującej dalszy pochód ku Zachodowi, było jasne. Licząc na szybkie zwycięstwo armii i przekroczenie Bugu - Moskwa stale odkładała terminy podjęcia rozmów rozejmowych.

Nie kapitulujemy

W tę atmosferę kapitulacji i niewiary w zwycięstwo, nowy Rząd Obrony narodowej wnosi ze sobą ducha oporu i wiary w ostateczne zwycięstwo w oparciu o cały naród.
Generał Rozwadowski, żywiąc całkowicie to samo przekonanie i ciesząc się pełnym zaufaniem nowego premiera, oświadcza mu, że podejmuje się zreorganizowania sił polskich, które zasilone gorącym nowym elementem ochotniczym, odzyskają ducha bojowego i wiarę w zwycięstwo, co pozwoli mu na czas przeprowadzić przegrupowane, zanim by Armia Czerwona stanęła u bram Warszawy. W miejsce dotychczasowej bezplanowości i improwizacji generał Rozwadowski odrzuca strategię partyzancką i oświadcza, że na drodze planowej organizacji oporu i na zasadach obowiązujących zresztą prowadzenie wojny regularnej przywróci równowagę operacyjną frontu i sięgnie śmiało po zwycięstwo. Przewadze liczebnej pędzonego do boju żołnierza czerwonego pragnie gen. Rozwadowski przeciwstawić przede wszystkim ofiarnego i bohaterskiego ducha narodu. Wierzył on, że żołnierz polski, należycie dowodzony na polu bitwy, przewagę liczebną przeciwnika znakomicie wyrówna. Niemniej domaga się on podniesienia stanu armii o 200.000, licząc głownie na element ochotniczy.

Jedność narodowa

Generał Rozwadowski, mając całkowite poparcie Rządu Obrony narodowej, wszystkie swoje wysiłki podporządkował jednemu naczelnemu celowi uzyskania zwycięstwa, całkowicie oddał się trudnemu zadaniu wykucia go na polu bitwy.
Na bok odsunięto wszelkie animozje polityczne i osobiste, czego najlepszym przykładem było stanowisko premiera Witosa, który nie przyjmuje złożonej na jego ręce pisemnej rezygnacji Piłsudskiego ze stanowiska wodza naczelnego, motywowanej chorobą serca.
Dodać tu z góry należy, że po odniesionym przez generała Rozwadowskiego zwycięstwie, premier Witos zwraca Piłsudskiemu jego pisemną rezygnację, dokument jego słabości i niewiary.
Wincenty Witos, nie przyjmując rezygnacji Piłsudskiego, powodował się przekonaniem, ze jej przyjęcie mogło być uważane za oficjalne przyznanie się do klęski i mogło źle wpłynąć na ducha żołnierza, który jakkolwiek bity, nadal wierzył, że cofanie się armii nie oznaczało jeszcze przegranej wojny. Opinię premiera Witosa podzielał również generał Rozwadowski, który oświadczył, że niepowodzenia Piłsudskiego jako naczelnego wodza żadną miarą nie mogą oznaczać klęski żołnierza i nie wymagają kapitulacji.